AUSCHWITZ - OŚWIĘCIM KOPIEC UPAMIĘTNIENIA I POKOJU

Masowe transporty Żydów do obozu rozpoczęły się w 1942 r., kiedy to Auschwitz na mocy decyzji Himmlera z roku 1941 i po poczynionych wówczas przygotowaniach został włączony do realizacji planu zagłady 11 mln europejskich Żydów. Plan ten przedstawiony na konferencji w Berlinie-Wannsee 20 stycznia 1942 r. przewidywał „przeczesanie” Europy z zachodu na wschód, w celu ujęcia wszystkich Żydów od niemowląt po starców i ich deportację do miejsc zagłady. Głównymi miejscami eksterminacji miały być ośrodki zagłady wyposażone w komory gazowe, stosowane dotąd w zakładach eutanazji w Niemczech, gdzie zabito ponad 70 tys. chorych umysłowo obywateli niemieckich i tysiące więźniów obozów koncentracyjnych.

Uruchomienie komór gazowych w KL Auschwitz poprzedziły eksperymenty, które miały na celu znalezienie najbardziej skutecznego środka chemicznego i wypracowanie najwłaściwszych metod postępowania. W dniach 3-5 września 1941 r. zabito w ten sposób około 600 radzieckich jeńców wojennych i około 250 chorych Polaków. Potem zaadaptowano na komorę gazową kostnicę przy krematorium I w obozie macierzystym. W pomieszczeniu tym można było jednorazowo zabić kilkaset osób.

Przebieg przeprowadzanych na rampach selekcji przedstawiał się następująco: po opuszczeniu wagonów kolejowych rozdzielano rodziny i ustawiano wszystkich ludzi w dwóch kolumnach. W jednej kolumnie ustawiano mężczyzn i większych chłopców, w drugiej kobiety i dzieci obojga płci. Następnie osoby te doprowadzano przeważnie do lekarzy esesmanów lub innych funkcjonariuszy obozowych biorących udział w selekcji, którzy oceniając z wyglądu stających przed nimi ludzi, niekiedy po uzyskaniu od nich krótkich wyjaśnień odnośnie wieku i zawodu, decydowali o ich życiu lub śmierci. Jednym z podstawowych kryteriów selekcji był wiek. Z reguły na śmierć kierowano wszystkie dzieci w wieku poniżej 16 lat (w 1944 r. poniżej 14 lat) oraz ludzi starych. Z poszczególnych transportów wybierano do pracy od kilku do kilkudziesięciu procent (przeciętnie statystycznie około 20%). Ludzi tych odprowadzano do obozu, rejestrowano jako więźniów i oznaczano kolejnymi numerami w poszczególnych seriach numerowych. W ten sposób wybrano z około 1,1 mln deportowanych do obozu Żydów około 200 tys. osób. Pozostałych w liczbie około 900 tys. uśmiercono w komorach gazowych.

Ludzi wybranych w czasie selekcji na śmierć – mężczyzn , kobiety i dzieci – esesmani eskortowali do komór gazowych (najpierw do komory gazowej przy krematorium I i tzw. bunkrów 1 i 2, a od wiosny 1943 r. do komór gazowych przy krematoriach II, III, IV i V. Niezdolnych do marszu odwożono samochodami ciężarowymi, natomiast pozostałych prowadzano pieszo. Przed wprowadzeniem do komory gazowej ludzie musieli się rozebrać. W krematorium I ludzie rozbierali się albo na otoczonym murem podwórku albo w przedsionku, natomiast przy bunkrach 1 i 2 wybudowano w tym celu drewniane baraki. Przy krematoriach II-V znajdowały się specjalne pomieszczenia-rozbieralnie.

W 1944 r. w przypadku dużego napływu transportów ludzie przewidziani do uśmiercenia w komorach gazowych przy krematorium V rozbierali się również na zewnątrz budynku, a ludzie skierowani do komory gazowej przy krematorium IV, po zamieszkaniu tamtejszej rozbieralni przez Sonderkommando, rozbierali się w specjalnie zbudowanym baraku. Przez cały czas esesmani utrzymywali ludzi przeznaczonych na śmierć w nieświadomości tego, co ich czeka. Mówiono im, że zostaną skierowani do obozu, wcześniej jednak muszą przejść procedurę dezynfekcji i kąpieli. Po rozebraniu się wprowadzano ofiary do komory gazowej, gdzie je zamykano i zabijano gazem – Cyklonem B. Po ich uśmierceniu więźniowie Sonderkommando wyciągali zwłoki z komór gazowych, następnie obcinali kobietom włosy, usuwali wszystkim metale dentystyczne i zdejmowali biżuterię, po czym zwłoki były palone w dołach, na stosach lub w piecach krematoryjnych (do września 1942 r. część zwłok grzebano w masowych mogiłach; zwłoki te zostały spalone w okresie od września do listopada 1942 r.). Niedopalone kości rozdrabniano tłuczkami na proszek, a następnie wraz z popiołami zatapiano w Sole i w Wiśle, w okolicznych stawach, rozsypywano po polach jako nawóz, lub zasypywano nimi zagłębienia terenowe i bagna.

Pierwsze krematorium wraz z komorą gazową oraz obydwa „bunkry” zostały unieruchomione w 1943 r. w związku z oddaniem do użytku czterech dużych krematoriów i komór gazowych w Birkenau. Komorę gazową przy krematorium I w obozie macierzystym w Auschwitz użyto po raz ostatni w grudniu 1942 r., natomiast same piece krematoryjne funkcjonowały do lipca 1943 r. Budynek krematorium I w 1944 r. adaptowano na schron przeciwlotniczy. Pierwsza prowizoryczna komora gazowa, bunkier 1, została rozebrana jeszcze w 1943 r. natomiast druga, uruchomiona ponownie wiosną 1944 r. została rozebrana jesienią 1944 r. Pod koniec 1944 r. w ramach ogólnej akcji likwidacji dowodów zbrodni rozebrano częściowo krematoria II i III wraz z komorami gazowymi, po czym wysadzono je w powietrze w styczniu 1945 r. Czwarte krematorium natomiast zostało częściowo spalone 7 października 1944 r. w czasie buntu Sonderkommando i później rozebrane. Natomiast krematorium V funkcjonowało do samego końca i zostało wysadzone w powietrze w przeddzień wyzwolenia obozu – 26 stycznia 1945 r.

Obóz Auschwitz, do końca istnienia był przede wszystkim miejscem eksterminacji. Nawet jeśli w innych obozach od 1943 r. w celu oszczędzenia siły roboczej obniżono śmiertelność, to w Auschwitz, do którego bez przerwy napływały nowe transporty, głównie Żydów, zasilające obóz w siłę roboczą, życie ludzkie nigdy nie miało większego znaczenia. W ciągu niespełna 5 lat istnienia w Auschwitz zginęło jak szacują historycy od 1 do 1,5 miliona ludzi. Wśród nich większość, czyli około 1-1,35 mln stanowili Żydzi. Drugą pod względem liczebnym grupą byli Polacy około 70-75 tys., trzecią Cyganie – około 20 tys. Ponadto zginęło w obozie około 15 tys. radzieckich jeńców wojennych i 10-15 tys. więźniów innych narodowości (m.in. Czesi, Białorusini, Jugosłowianie, Francuzi, Niemcy i Austriacy).

Ze względu na rolę, jaką obóz Auschwitz odegrał w realizacji hitlerowskich planów zagłady, stał się on znanym na całym świecie symbolem hitlerowskiego ludobójstwa, w szczególności zagłady Żydów.